Syndrom nocnego jedzenia (NES)

Syndrom nocnego jedzenia (NES)

Zależność pomiędzy otyłością a występowaniem bezsenności stała się ostatnimi czasy przedmiotem wzmożonych badań. Zaobserwowano korelację pomiędzy zaburzeniami odżywiania i zaburzeniami snu, co spowodowało wzrost zainteresowania SRED (sleep related eating disorder, z ang.: zaburzenia odżywiania związane ze snem). Do tej grupy zaburzeń można zaliczyć m.in.: NES (zespół jedzenia nocnego, ang.:night eating syndrome), BED (binge eating disorder- zespół napadowego objadania się), zespół Kleine-Levina, bulimię z nocnym jedzeniem i zaburzenia dysocjacyjne.

Syndrom nocnego jedzenia – definicja

Zespół jedzenia nocnego (NES), nazywany czasem syndromem nocnego jedzenia, to zaburzenie odżywiania związane z „wieczorną żarłocznością”. Osoby cierpiące na to schorzenie nie odczuwają rano łaknienia, natomiast wieczorem i w nocy mają wzmożony apetyt. Czują silną potrzebę nocnego jedzenia, szczególnie słodyczy i innych produktów o dużej zawartości węglowodanów (ale nie tylko). Na podstawie badań stwierdzono, iż chorzy na NES bardzo często sięgają po pieczywo, kanapki i słodycze. U osób dotkniętych zespołem nocnego jedzenia jego potrzeba jest często tak intensywna, że nie potrafią one zasnąć bez zjedzenia czegoś przed snem. Kiedy już zasną, ich sen jest mniej efektywny, często przerywany w fazie NREM (non rapid eye-movement, z j. ang. sen bez szybkich ruchów gałek ocznych). Choroba ta może przyczynić się do przyrostu masy ciała, a co się z tym wiąże – rozwojem otyłości. NES w dużej mierze może utrudniać redukcję masy ciała oraz efektywność dietoterapii. Zespół ten często współwystępuje z innymi zaburzeniami: depresyjnymi oraz lękowymi. Syndrom ten może wywoływać również poczucie utraty kontroli nad życiem oraz powodować rozdrażnienie, pogorszenie nastroju i dyskomfort.

Objawy NES

Zespół jedzenia nocnego (NES) po raz pierwszy został opisany przez Stunkard’a i Wolff’a w latach 50-tych XX w. Zaobserwowali oni pewne powtarzające się zachowania związane z odżywianiem i określili je mianem zaburzenia odżywiania związanego ze snem. Uznano, iż choroba ta składa się z 3 elementów: porannego jadłowstrętu, nazywanego poranną anoreksją, wieczornej lub nocnej hiperfagii (w pełni świadomej) i bezsenności. Uważano, iż dotyczy osób otyłych i polega na opóźnieniu spożywania posiłków, czyli przesunięciu się godzin ich spożywania w kierunku wieczora. Wraz z rozwojem wiedzy na ten temat oraz ilością przeprowadzonych badań zmieniła się definicja NES. Aktualnie uznaje się, iż zespół nocnego jedzenia to całodniowe opóźnienie przyjmowania pokarmów przy zachowaniu dobowego rytmu snu. Objawy syndromu nocnego jedzenia mogą ujawniać się lub wzmagać pod wpływem stresu. Chorobę też charakteryzują okresy remisji i zaostrzeń, na które w dużej mierze może wpływać stan emocjonalny (stres, przygnębienie).

Kryteria NES

Dziś, aby zdiagnozować występowanie tego zaburzenia, niezbędne jest wystąpienie 3 z 5 kryteriów w przeciągu 3 miesięcy:

• poranna anoreksja (pomijanie śniadań, brak porannego apetytu),
• spożywanie więcej niż 25-50% dobowej wartości energetycznej po godzinie 19:00,
• co najmniej jednokrotne wybudzenie się ze snu nocnego przy zachowaniu pełnej świadomości,
• brak kryteriów niezbędnych co zdiagnozowania bulimii oraz zespół napadowego objadania się,
• pogarszanie się nastroju wraz z upływem dnia (odczuwanie zmęczenia, poczucia winy).

Należy jednak pamiętać, iż kryteria te nie są uniwersalne. W różnych państwach istnieją odmienne tradycje dotyczące godzin spożywania posiłków. Uznaje się, że podstawowym kryterium diagnostycznym NES jest wzmożone spożycie żywności wieczorem i podjadanie w nocy. Choroba może objawiać się poprzez poranny brak apetytu oraz wieczorne napady głodu i wzmożone świadome spożycie żywności. Charakterystyczną cechą NES jest również nocne wstawanie co najmniej dwa razy w tygodniu, aby coś zjeść oraz świadomość towarzysząca nocnemu jedzeniu. Chorzy często skarżą się na zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu oraz uczucie niepokoju.

Podjadanie w nocy – przyczyny występowania NES

Ciężko określić, dlaczego niektóre osoby muszą jeść w nocy. Zakłada się, że przyczyna syndromu jedzenia nocnego jest złożona z czynników genetycznych, neuroendokrynnych, emocjonalnych, społecznych oraz związanych ze stresem. Uważa się, iż okres dojrzewania może być etapem sprzyjającym rozwojowi zaburzeń odżywiania. W tym okresie wykształca się nawyki żywieniowe – prawidłowe lub też nie. Wyniki badań prowadzonych z udziałem dzieci, których rodzice cierpieli z powodu tej przypadłości sugerują, że zespół jedzenia nocnego może być uwarunkowany genetycznie. Jednak aby doszło do zachorowania niezbędne jest zadziałanie bodźca zewnętrznego (może być nim stres, komentarz dotyczący sylwetki, nocne jedzenie słodyczy przez rodziców). W świetle badań do najczęstszych determinantów psychospołecznych zalicza się niepokój, depresję, częste i długotrwałe stosowanie diet oraz brak akceptacji własnego ciała. Czynniki psychopatologiczne, m.in. zaburzenia nastroju i odczuwalny poziom stresu, w istotny sposób oddziałują na rozwój NES i powinny być brane pod uwagę przy rozpoznaniu schorzenia. U chorych na zespół jedzenia nocnego zaobserwowano istotne różnice w stężeniach hormonów we krwi w nocy w porównaniu do grupy kontrolnej. Dotyczyło to obniżonego poziomu melatoniny (odpowiedzialnej za regulację rytmu okołodobowego i sprzyjająca wyciszeniu), podwyższonego stężenia leptyny (kontrolująca apetyt i metabolizm) oraz podwyższonego poziomu kortyzolu (hormon uwalniany w odpowiedzi na stres). Naukowcy są zgodni co do faktu, iż zbyt mała ilość snu wiąże się z ryzykiem zwiększenia masy ciała. Zbyt krótki sen (<6h), jak również zbyt długi (>8h), uniemożliwia prawidłową regenerację organizmu i przyczynia się do zaburzeń w gospodarce hormonalnej (poziomy leptyny, greliny i kortyzolu). Nocne objadanie się może także samo w sobie powodować zmiany hormonalne. Pod względem fizjologicznym następuje wtedy rozregulowanie sekrecji hormonów takich jak leptyna, insulina, melatonina, kortyzol i grelina.

Czy tylko ja budzę się w nocy i jem?
Rozpowszechnienie zespołu jedzenia nocnego

Rozpowszechnienie zespołu i jego specyficznych cechy (wiek, płeć, rasa) nie są dokładnie poznane. Podejrzewa się, iż NES częściej dotyczy kobiet, niż mężczyzn, jednak wyniki badań nie są jednoznaczne. Schorzenie to występuje zarówno u osób otyłych, jak również tych o prawidłowej masie ciała. Rozpowszechnienie NES w ogólnej populacji szacuje się na 1,1-1,5%, natomiast w poszczególnych grupach ludności odsetek ten wynosi: 0,5% osób o prawidłowej masie ciała, 8-15% w przypadku otyłych, 51-64% osób z otyłością olbrzymią. Ponadto, z syndromem nocnego jedzenia boryka się około 2-20% otyłych pacjentów skierowanych na operację bariatryczną, 8-25% osób chorych psychicznie, 8,6% osób cierpiących na bezdech senny i 4,3% osób odchudzających się. Okres późnego dojrzewania może być krytyczny dla powstania zaburzeń odżywiania, również tych kompulsywnych. Wśród studentów, w porównaniu do innych grup wiekowych obserwuje się najwyższe spożycie żywności w godzinach nocnych, ponadto częściej miewają problem z zasypianiem, cierpią z powodu depresji, co może być czynnikiem ryzyka dla rozwoju zespołu nocnego jedzenia. Szacuje się, iż w populacji studentów odsetek osób z NES jest wyższy, niż w populacji ogólnej i wynosi 1,24-9,5%.

Jak zwalczyć nocne podjadanie?
Leczenie syndromu nocnego jedzenia

Dotychczas nie ustalono uniwersalnych standardów leczenia NES, niezbędne jest prowadzenie dalszych badań w tym kierunku. Najczęściej do walki z tym zespołem wykorzystuje się kombinację farmakoterapii, psychoterapii oraz dietoterapii, a więc potrzebna jest współpraca co najmniej trzech specjalistów, aby pozbyć się objawów choroby, znaleźć i wyeliminować przyczynę jej wystąpienia oraz nie dopuścić do jej nawrotu.

Podstawą leczenia nocnego jedzenia jest farmakoterapia. Leki, które są najczęściej stosowane przy NES to SSRI – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (z j. ang. selective serotonin reuptake inhibitors). Są to leki przeciwdepresyjne, które oddziałują na podwzgórze i regulują rytm dobowy. W jednym z badań przeprowadzonych z użyciem tego leku zaobserwowane całkowite ustąpienie objawów u niektórych chorych w ciągu 2 tygodni. W terapii zespołu nocnego jedzenia wykorzystuje się również topiramat, lek przeciwpadaczkowy. Nie zaobserwowano natomiast skuteczności stosowania leków ułatwiających zasypianie oraz specyfików ziołowych. Inne, niefarmakologiczne metody terapii syndromu nocnego jedzenia to m.in. fototerapia, stosowanie technik relaksacyjnych oraz psychoterapia, której głównym zadaniem jest nauka radzenia sobie ze stresem oraz emocjami i zmianami nastroju (u chorych często diagnozuje się depresje). Bardzo ważną rolę pełni edukacja żywieniowa, która ułatwi choremu walkę z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi.

Podsumowanie

Należy pamiętać, iż NES jest zaburzeniem o bardzo złożonej etiologii, a do jego zdiagnozowania niezbędne jest spełnienie określonych kryteriów. Zespół ten utrudnia normalne funkcjonowanie i wymaga leczenia. Należy odróżniać schorzenie to od standardowego objadania się na noc. Osoby z nadwagą lub otyłością próbując odchudzać się „na własną rękę” często ograniczają pewne grupy produktów, np. pieczywo czy ziemniaki oraz zmniejszają porcje zjadanych posiłków. Zbyt duże restrykcje żywieniowe w ciągu dnia (np. pomijanie śniadań i kolacji) mogą skutkować wieczornym atakiem głodu. Podczas epizodu nocnego objadania się spożyte zostaną większe porcje o wyższej kaloryczności, w porównaniu do diety składającej się z 4-5 zrównoważonych posiłków. Jedzenie jest też sposobem na odreagowanie stresu. Po ciężkim dniu w pracy, w której nie było czasu na spożycie posiłku, wieczorne i nocne jedzenie słodyczy (i nie tylko) pozwala ukoić nerwy i dostarczyć dodatkowej energii, której już nie uda się spożytkować danego dnia. Osoby z nadmierną masą ciała często deklarują, iż nocne podjadanie spowodowane jest brakiem zajęcia, czyli po prostu nudą. W takich przypadkach nie zawsze niezbędna jest pomoc lekarza i przyjmowanie leków, w wielu przypadkach wystarczy dobrze zbilansowana dieta, silna wola oraz pasja, najlepiej związana z aktywnością fizyczną, która zapełni wolny czas i zapobiegnie podjadaniu z nudów. Oczywiście w niektórych przypadkach konsultacja psychologiczna może okazać się pomocna, jednak niewskazana będzie farmakologiczna walka z problemem.

A.M. – Dietetyk Therascience Polska

Bibliografia

1. Allison K.C., Wadden T.A., Sarwer D.B., Fabricatore A.N., Crerand C.E., Gibbons L.M., Stack R.M., Stunkard A.J., Williams N.N.: Night eating syndrome and binge eating disorder among persons seeking bariatric surgery: prevalence and related features. Obesity 2006; 14: 77–82.
2. Białkowska M.: Etiopatogeneza otyłości. Postępy Nauk Medycznych 2011; 9:765-769
3. Fischer S., Meyer A.H. Hermann E.,Tuch A., Munsch S.: Night eating syndrome in young adults: Delineation from other eating disorders and clinical significance. Psychiatry Research 2012, vol. 200 (2–3), 30:494-501.
4. Jakuszkowiak K., Cubała W. J.: Zespół jedzenia nocnego – rozpowszechnienie, diagnoza i leczenie. Psychiatria, 2004:2; 107-111.
5. Jaworski M., Krupińska P.: Zespół jedzenia nocnego u dorosłych chorych na cukrzycę typu 2. Diabetologia kliniczna 2012:1;17-24.
6. Michalska A., Szejko N., Jakubczyk A., Wojnar M.: Niespecyficzne zaburzenia odżywiania się – subiektywny przegląd. Psychiatr. Pol. 2016;50(3);497-507.
7. Morais K., Borges K., Winter dos Santos Figueiredo F., Peres do Souto R.: Night eating syndrome and emotional states in university students. J Hum Growth Dev. 2017; 27(3): 332-341.

Treści które mogą Cię zainteresować