Otyłość – istota problemu oraz jej rodzaje

Otyłość – istota problemu oraz jej rodzaje

Otyłość w XXI wieku stała się zjawiskiem tak powszechnym i rozprzestrzenionym, że została okrzyknięta ogólnoświatową epidemią. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła wzrost rozpowszechnienia otyłości pomiędzy 1980 a 2008 rokiem jako dwukrotny, a samą otyłość uznała za szósty z kolei czynnik ryzyka wpływający na liczbę zgonów na świecie. Problem ten obserwuje się zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się, a próg wiekowy osób nim dotkniętych nieustannie ulega obniżeniu. Prognozy na przyszłość są niepokojące, zakłada się stały i systematyczny wzrost liczby ludzi otyłych. Szacuje się, iż w 2030 roku aż czterech na pięciu Amerykanów będzie mieć nadmierną masę ciała, w tym niemal połowę stanowić będą osoby otyłe. Otyłość jest problemem żywieniowym, jak również zdrowotnym, ekonomicznym oraz psychospołecznym. Choroba ta jest ściśle związana z nadmierną zawartością tkanki tłuszczowej, która w odpowiedniej ilości jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, jednak występująca w nadmiarze przyczynia się do wystąpienia wielu zaburzeń oraz schorzeń. Zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób dietozależnych, m. in. chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2, niektórych nowotworów i nadciśnienia tętniczego. Ponadto, znacząco obniża jakość życia oraz skraca jego długość. Przyczyny tej choroby są złożone i nie można wskazać jednej, uniwersalnej metody jej wyleczenia. Walka z otyłością to proces niezwykle złożony i długotrwały, który powinien być dopasowany indywidualnie do osoby borykającej się z tym problemem. Ze względu na konsekwencje, jakie wiążą się z nadmierną masą ciała, zarówno krótko- jak i długoterminowe, walka z otyłością jest niezwykle ważna i niezbędna dla przywrócenia dobrego stanu zdrowia. Należy więc dążyć do redukcji masy ciała oraz zminimalizowania negatywnych skutków chorób współistniejących.

Otyłość – istota problemu

Otyłość bez wątpienia jest przewlekłą chorobą ogólnoustrojową, dotykającą wielu narządów. Schorzenie to cechuje się zwiększoną masą ciała oraz nadmierną zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie. WHO definiuje ją jako „patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, która przekracza zarówno jego fizjologiczne potrzeby, jak i możliwości adaptacyjne”. Przyjmuje się, że jej najczęstszą przyczyną jest dodatni bilans energetyczny, jednak podłoże otyłości często jest złożone i bardziej skomplikowane. Uznaje się, iż wymaga terapii leczniczej oraz podwyższa ryzyko wystąpienia innych chorób oraz przedwczesnej śmierci.

Problemy ze zdiagnozowaniem otyłości

Dotychczas nie udało się stworzyć uniwersalnych kryteriów diagnozy otyłości, założenia w poszczególnych krajach są odmienne, oparte zazwyczaj na pomiarach antropometrycznych danej populacji. Mimo wszystko kluczowe wydaje się określanie zawartości tkanki tłuszczowej lub jej proporcji do beztłuszczowej masy ciała, a nie tylko sam ciężar ciała. Najprostszym i najczęściej używanym w tym celu miernikiem jest wskaźnik Queteleta II – znany jako wskaźnik BMI (z ang. Body Mass Index). Analizuje on proporcję masy ciała do jego wysokości, a klasyfikację masy ciała na jego podstawie przedstawiono poniżej.

Wyniki badań, prowadzonych na populacjach zamieszkujących różne kontynenty nasuwają wniosek, iż budowa ciała, zawartość tkanki tłuszczowej oraz jej rozmieszczenie jest w dużej mierze uwarunkowane genetycznie i zależne od rasy oraz pochodzenia. Dla mieszkańców Azji przy prawidłowych wartościach BMI diagnozowano choroby dietozależne, co sugeruje, że dla tej grupy ludności ustalone normy miały węższy zakres wartości, niż dla Europejczyków.

Tabela. Klasyfikacja masy ciała osób dorosłych pod względem BMI według WHO (1995)

Zakłada się, że wskaźnik Queteleta II w pewnym stopniu wiąże się z zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie, jednak nie jest jej wyznacznikiem. Nie rozróżnia on masy ciała na tkankę tłuszczową oraz masę mięśniową oraz nie uwzględnia lokalizacji tkanki tłuszczowej. Niemiarodajne wyniki wykazuje wśród osób intensywnie uprawiających sport i kulturystów – ze względu na wysoki udział masy mięśniowej przy niewielkim otłuszczeniu organizmu, często też wyższej masie kostnej, taka osoba może być według niego zaklasyfikowana jako otyła. Wskaźnik ten nie sprawdzi się również w przypadku populacji rozwojowej, kobiet ciężarnych oraz osób po 65 roku życia.

Wśród innych niż BMI mierników wyróżnia się: WHR (z j. ang. Waist to Hip Ratio), wskaźnik przedstawiający stosunek obwodu talii do bioder lub WHtR (z j. ang. Waist to Height Ratio) – proporcję pomiędzy obwodem talii a wysokością ciała, a także samą wartość obwodu talii – WC (z j. ang. Waist Circumference). Wykazano zależność pomiędzy obwodem talii a zawartością tłuszczu brzusznego, a więc pomiar centymetrem może pozwolić na ocenę jego zawartości. Zgodnie z założeniami WHO rozpoznanie otyłości może nastąpić na podstawie oceny zawartości tkanki tłuszczowej; dla kobiet jeśli stanowi ona więcej niż 25% masy ciała, dla mężczyzn jeśli przekroczy 20% masy ciała.

W badaniu polskich autorek, oceniającym skład ciała kobiet o różnym poziomie aktywności fizycznej, wykazano, że w grupie o prawidłowych wartościach BMI poziom otłuszczenia organizmu co trzeciej respondentki przekraczał normę (25%). Wskazuje to na występującą rozbieżność pomiędzy zdiagnozowaniem otyłości w zależności od przyjętego kryterium: wartości BMI oraz poziomu otłuszczenia ogólnego organizmu. Osoby o tej samej masie ciała, a co się z tym wiąże jednakową wartością BMI, mogą cechować się bardzo odmienną zawartością tkanki tłuszczowej.

Rodzaje otyłości

Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje otyłości: otyłość brzuszną (inaczej typu „jabłko”, wisceralną, androidalną, centralną) oraz otyłość pośladkowo – udową (inaczej typu „gruszka”, gynoidalną, obwodową). Jako kryterium przyjmuje się lokalizację nadmiernie skumulowanej tkanki tłuszczowej w organizmie. W pierwszym przypadku tkanka tłuszczowa zgromadzona jest w pasie, otacza narządy wewnętrzne i jest charakterystyczna zwłaszcza dla mężczyzn. Otyłość brzuszna, nazywana również zespołem oporności na insulinę, jest szczególnie niebezpieczna dla zdrowia. Wykazano jej bezpośredni wpływ na metabolizm węglowodanów – niemal trzykrotnie podwyższa zagrożenie wystąpienia insulinooporności. W badaniach udowodniono silną zależność pomiędzy tym typem otyłości oraz występowaniem nadciśnienia, cukrzycy typu 2, miażdżycy, choroby wieńcowej, wzrostem ryzyka powstawania zatorów i zakrzepów. Drugi typ otyłości (pośladkowo-udowa), który jest specyficzny dla kobiet, cechuje odkładanie tkanki tłuszczowej w dolnych partiach ciała, w okolicy bioder. Niektórzy specjaliści wyróżniają również trzeci typ otyłości, tzw. otyłość uogólnioną, gdy nie określa się jednego charakterystycznego miejsca kumulacji tkanki tłuszczowej w organizmie, a jej nadmiar jest równomiernie rozłożony na całym ciele.

Typ dystrybucji tkanki tłuszczowej określa się na podstawie wskaźnika WHR – typ androidalny występuje, jeśli jego wartość wynosi <0,8 dla kobiet i <1 dla mężczyzn, a typ gynoidalny, kiedy wartości te są większe lub równe odpowiednio ≥0,8 dla kobiet i ≥1 dla mężczyzn. Zgodnie z definicją Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej, otyłość centralną diagnozuje się, jeśli obwód talii wynosi ≥ 80 cm u kobiet niebędących w ciąży oraz ≥94 cm u mężczyzn.

Inny podział otyłości, ze względu na przyczyny powstawania, wyodrębnia otyłość pierwotną i wtórną. Otyłość pierwotna (alimentacyjna) jest wynikiem długotrwałego dodatniego bilansu energetycznego i dotyczy ponad 90% przypadków otyłych. Jej przyczyną w większości przypadków jest nieprawidłowy sposób odżywiania, styl życia oraz negatywny wpływ środowiska. Otyłość wtórna charakterystyczna jest dla innych schorzeń, tj. endokrynopatii (niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, hipogonadyzm), zespołów warunkowanych genetycznie (Pradera – Williego, Turnera, Klinefeltera), chorób zwyrodnieniowych, występuje także wskutek przewlekłego stosowania niektórych leków przeciwdepresyjnych, przeciwpadaczkowych i kortykosteroidów.

1. M. – Dietetyk Therascience Polska

Treści które mogą Cię zainteresować