Kawa i jej właściwości

Czym jest kawa?

Kawa – napój przygotowywany z Kaffea arabica L. i Caffea canephora L., szacuje się, że jest to jeden z najczęściej spożywanych napoi na świecie (zaraz po wodzie i herbacie).  Znana z niezwykłego aromatu i wyrafinowanego smaku.

Czy kawa jest zdrowa?

Ze względu na globalną konsumpcję kawy niezwykle istotny jest jej wpływ na zdrowie. W kawie znajduje się ponad 1 000 bioaktywnych związków (m.in. kofeina, diterpeny, kwas chlorogenowy). Najbardziej znanym związkiem jest kofeina, której zawartość zależy od wielu czynników (m.in. ilości kawy, sposobu parzenia, rodzaju ziarna).  Kofeina w umiarkowanych dawkach działa korzystnie, ale jeżeli jest nadużywana może wywołać skutki uboczne, a nawet uzależnienie. Stwierdzono, że bezpieczne spożycie kofeiny powinno wynosić poniżej 400 mg/dzień u zdrowej osoby dorosłej (około 3-4 filiżanki).

Jakie są korzyści picia kawy?

• Kawa jest bogata w kwas chlorogenowy, który jest jednym z przeciwutleniaczy. Kwas chlorogenowy nie tylko neutralizuje wolne rodniki, ale też wpływa na wolniejsze podnoszenie się poziomu glukozy po posiłku i wzrost wrażliwości tkanek na insulinę.
• Niektóre badania sugerują, że część związków bioaktywnych zawartych w kawie może mieć działanie regulujące masę ciała lub działać prewencyjnie. Stwierdzono, że kofeina ma działanie termogenne, które objawia się przyśpieszoną przemianą materii (pozwala na spalenie większej ilości kalorii w ciągu dnia bez konieczności wprowadzenia dodatkowego wysiłku).
• Kofeina zawarta w kawie działa pobudzająco oraz zmniejsza odczuwanie zmęczenia. Treningi po przyjęciu kofeiny są efektywniejsze.
• Kofeina przez blokowanie receptorów adenozyny opóźnia odczuwanie zmęczenia i poprawia koncentrację.
• Poprawia zdolności wysiłkowe (wpływa na lepsze wykorzystanie tlenu przez komórki).
• Zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory (m.in. wątroby, skóry, gardła, trzonu macicy, prostaty).
• Stwierdzono, że umiarkowane picie kawy (3-4 filiżanki na dzień) obniża ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych oraz przedwczesnego zgonu.

Jakie są negatywne skutki spożycia kofeiny?

• Przy spożyciu kofeiny w ilości powyżej 1 g obserwuje się skutki uboczne takie jak: niepokój, nerwowość, wymioty, drżenie mięśni, drażliwość, ból głowy, przyśpieszenie rytmu serca oraz nudności.
• Stwierdzono, że spożywanie ponad 4 filiżanek kawy dziennie może przyczyniać się do utraty masy kostnej oraz zwiększać ryzyko złamań.
• Sugeruje się, że nadmiar kofeiny (powyżej 400 mg) zmniejsza płodność.
• Spożywanie kofeiny w ilości powyżej 200 mg na dobę przez kobiety ciężarne może spowodować przedwczesny poród, poronienie lub niską masę urodzeniową dziecka.

Kiedy tradycyjna kawa nie jest zalecana?

Warto zwrócić uwagę, że niektóre osoby wykazują nadwrażliwość na działanie kofeiny. Już po niewielkich dawkach kawy występują u nich objawy przedawkowania takie jak kołatanie serca, niepokój, rozdrażnienie, mdłości, długi czas nadmiernego pobudzenia oraz problemy z zaśnięciem (nawet po kilku godzinach od spożycia kawy). Takie negatywne objawy pojawiają się również u kobiet przyjmujących antykoncepcje hormonalną.

Przy dużej liczbie schorzeń prawdziwa kawa nie jest zalecana (choroba refluksowa, wrzodowa żołądka, choroby jelita cienkiego i grubego, biegunka, choroba Leśniewskiego – Crohna, choroby wątroby, kamica żółciowa, nerkowa, dna moczanowa).

Kawa bez kofeiny

Kawa zbożowa jest idealnym rozwiązaniem dla osób, które nie mogą pić kawy zawierającej kofeinę. Kawy zbożowe mogą być stosowane w żywieniu dzieci. Zaleca się je również osobom, które mają problemy ze snem, nie działają drażniąco na układ trawienny, zawierają zdecydowanie mniej kwasu szczawiowego, który jest substancją antyodżywczą, a także stanowią smaczną alternatywę dla osób zagrożonych tworzeniem kamieni nerkowych. Kawa zbożowa może być wyprodukowana z jęczmienia, orkiszu lub żyta.  W zależności od surowca, który użyto do jej produkcji wynika jaka jest jej wartość odżywcza. Ziarna zbóż oraz stosowane dodatki są źródłem polifenoli oaz kwasów fenolowych, które charakteryzuje działanie przeciwrodnikowe i przeciwutleniające.

Kawa bezkofeinowa charakteryzuje się zbliżonym smakiem i aromatem w porównaniu do kawy tradycyjnej. Stwierdzono, że proces usuwania kofeiny nie obniża zawartości składników odżywczych, jedyną znaczną różnicą jest zawartość kofeiny (w krajach europejskich maksymalna zawartość kofeiny w kawie bezkofeinowej jest ustalona na 0.3% suchej masy).

Która kawa jest najlepsza?

Miłośnicy kawy zadają sobie często pytanie którą kawę wybrać, rozpuszczalną czy sypaną. Nie ma na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ jedna i druga kawa ma swoje wady i zalety. Główne różnice wynikają z technologii produkcji i zawartości kofeiny.

Kawa sypana charakteryzuje się wyższą zawartością kofeiny oraz wyraźniejszym aromatem, nie zawiera substancji dodatkowych, cechuje ją prostszy proces technologiczny produkcji, który nie powoduje utraty cennych składników odżywczych. Sposób parzenia można dostosować do osobistych preferencji. Do wad kawy sypanej można zaliczyć dłuższy i wieloetapowy proces przygotowania naparu oraz powstające fusy. Jeżeli nie jest prawidłowo przechowywana może wywietrzeć i stracić aromat, charakteryzuje ją też gorzki i mocny smak, który dla niektórych osób może być wadą.

Kawa rozpuszczalna ma łagodniejszy smak, czas jej przygotowania jest zdecydowanie krótszy, ma mniejszą zawartość kofeiny (mniejsze ryzyko podrażnienia śluzówki żołądka). Stwierdzono, że kawa rozpuszczalna charakteryzuje się gorszymi walorami smakowymi (do jej produkcji wykorzystywane są ziarna kawowca o gorszej jakości).  W trakcie obróbki termicznej powstaje produkt uboczny – akrylamid, który uznawany jest jako potencjalnie rakotwórczy. Jednak warto zwrócić uwagę, że słone przekąski lub smażone ziemniaki zawierają go znacznie więcej.

Warto zrezygnować z kaw 2w1 lub 3w1. W ich składzie na pierwszym miejscu znajduje się cukier lub syrop glukozowy, a zawartość kawy często nie przekracza 19%. Częste korzystanie z takiego napoju może sprzyjać otyłości oraz może wpływać na rozwój cukrzycy.

Wpływ kawy na organizm może być różny – zależy od aktualnego stanu zdrowia, stylu życia oraz diety. Stwierdzono, że jeżeli tylko spożywana jest w rozsądnych dawkach ma korzystny wpływ na osoby uprawiające sport oraz dbające o prawidłową masę ciała, korzystnie działa na układ nerwowy oraz warto pamiętać, że jest bogata w antyoksydanty. Kofeina jest jedną z lepiej przebadanych substancji. Udowodniono jej korzystny wpływ na większą utratę tkanki tłuszczowej, profilaktykę wielu chorób oraz poprawę zdolności wysiłkowych.