Nawyki żywieniowe dorosłych a występowanie otyłości wśród dzieci i młodzieży

Otyłość u dzieci i młodzieży. Czym jest i jak z nią walczyć?

Otyłość należy do jednej z chorób cywilizacyjnych. W ujęciu medycznym otyłość określa się jako ogólnoustrojową przewlekłą chorobę metaboliczną. Wiąże się z patologicznym zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Jest to wynik długotrwałego zaburzenia równowagi między ilością przyjmowanej energii a jej wydatkowaniem.

Badania potwierdzają, że często otyli rodzice nie zauważają nadmiernej masy ciała u dzieci, przez co nie podejmują poprawy żywienia. Ponadto pacjenci często sądzą, że nadwaga i otyłość są defektami kosmetycznymi, a nie chorobami.

Warto wiedzieć, że częstotliwość występowania nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży w ostatnich czterech dekadach wzrosła w wielu krajach w Europie i na świecie. W Polsce nastąpił 10‑krotny wzrost wśród dziewcząt: z 0,35 do 3,4% i prawie 3‑krotny wśród chłopców: z 1% do 2,8%. Co roku liczba dzieci z nadwagą lub otyłością regularnie wzrasta, prowadząc do ogólnoświatowej epidemii. Na podstawie obecnych badań można stwierdzić, że w Polsce problem nadwagi i otyłości dotyczy około 10% dzieci w wieku 1-3 lata, 30% dzieci w wieku wczesnoszkolnym i prawie 22% nastolatków do 15 roku życia.

Jak rozpoznać rodzaj otyłości u dziecka?

W odniesieniu do badań antropometrycznych, można wyróżnić dwa typy otyłości: brzuszny i pośladkowo-udowy. Różnią się między sobą ryzykiem wystąpienia pozostałych chorób cywilizacyjnych oraz ryzykiem rozwoju powikłań.

Typ brzuszny, inaczej określany jest typem centralnym/ androidalnym/ ,,jabłka’’. Tkanka tłuszczowa głównie znajduje się w okolicy zaotrzewnowej. Przyczynia się to m.in. do zwiększenia ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego lub zachorowania na niektóre nowotwory.

Typ pośladkowo-udowy jest nazywany inaczej otyłością gynoidalną lub otyłością typu ,,gruszka”. Tkanka tłuszczowa znajduje się głównie w okolicach bioder i pośladków.

Ocena stanu otyłości u dzieci i młodzieży

U dzieci i młodzieży do 18 r.ż., podobnie jak u dorosłych, w celu oceny stanu odżywienia stosuje się BMI (z ang. Body Mass Index). Jednak u dzieci wynik obliczony na podstawie standardowego wzoru powinien odnosić się do norm zawartych w siatkach centylowych, adekwatnych do płci i wieku.

Nadwagę u dorosłych rozpoznaje się, jeżeli wartości wskaźnika masy ciała BMI mieści się w zakresie 25– 29,9 kg/m². Natomiast o otyłości świadczą wartości BMI ≥30 kg/m² :
• otyłość I stopnia – BMI 30–34,9 kg/m²;
• otyłość II stopnia – BMI 35–39,9 kg/m²;
• otyłość III stopnia – BMI ≥40 kg/m² .

Nadmierną masę ciała stwierdza się wtedy, gdy BMI dziecka znajduje się na równi lub powyżej 90 centyla, a poniżej 97. Natomiast otyłość – gdy BMI jest na poziomie 97 centyla lub wyżej.

Otyłość trzewną rozpoznaje się u dzieci, jeżeli wartość pomiaru obwodu talii przekracza 90.
centyl dla płci i wieku.

Przyczyny otyłości u dzieci

Nadwaga i otyłość są uwarunkowane wieloma czynnikami. Możemy wyróżnić m.in. czynniki:
• środowiskowe:
– mikrośrodowiskowe (osobnicze) – dieta i styl życia;
– makrośrodowiskowe – postępy cywilizacyjne (np. dostępność środków transportu, popularność urządzeń elektronicznych), a także masowa produkcja wysoko przetworzonej żywności o dużej gęstości energetycznej.
• genetyczne;
• psychologiczne;
• hormonalne (otyłość wtórna).

Do nadmiernej masy ciała przyczynia się nieprzestrzeganie zdrowego stylu życia i sposobu odżywiania m.in. poprzez:

• spożywanie produktów bogatych w cukry proste oraz nasycone kwasy tłuszcze,
• sięganie po bogatokaloryczne przekąski,
• picie słodzonych napoi i soków owocowych,
• niespożywanie odpowiedniej ilości posiłków w ciągu dnia,
• prowadzenie siedzącego trybu życia.

Wśród dzieci odnotowuje się także coraz częstsze pomijanie śniadań oraz podjadanie między posiłkami. Takie zachowania przyczyniają się do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie.

Konsekwencje otyłości u dziecka

Nadmierna masa ciała, a szczególnie otyłość sprzyja powikłaniom endokrynologicznym, sercowo-naczyniowym, płucnym, żołądkowo-jelitowym, mięśniowo- szkieletowym, a także psychosocjalnym. Niesie to za sobą szereg różnych objawów, co ilustruje poniższa tabela.

Rodzaj powikłań	Objawy
Endokrynologiczne	Insulinooporność
	Cukrzyca typu 2
	Przedwczesne dojrzewanie
	Zespół policystycznych jajników
	Hipogonadyzm
Sercowo- naczyniowe	Zaburzenia gospodarki lipidowej
	Nadciśnienie tętnicze
	Miażdżyca
Płucne	Obturacyjny bezdech senny
	Astma
Żołądkowo-jelitowe	Choroba refleksowa przełyku
	Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (NASH)
Mięśniowo-szkieletowe	Zwyrodnienie kręgosłupa, bóle pleców
	Złuszczenie nasady głowy kości udowej
	Zwyrodnienie stawów biodrowych
	Płaskostopie
Psychosocjalne	Zła samoocena
	Depresja
	Lęk
	Zaburzenia jedzenia
	Izolacja socjalna
	Gorsze wyniki w nauce

Niepokojące jest to, że dzieci i młodzież z otyłością z dużym prawdopodobieństwem pozostaną otyłe także po osiągnięciu dorosłości. Tym samym będą miały zwiększone ryzyko wystąpienia chorób, prowadzących do obniżenia jakości i długości ich życia.

Kontrola i monitorowanie dziecka z nadmierną masą ciała

Każde dziecko z BMI >85. centyla powinno być monitorowane pod względem powikłań nadwagi lub otyłości, szczególnie w kierunku stanów przedcukrzycowych, cukrzycy typu 2 oraz zespołu metabolicznego.  Należy wówczas skonsultować się z lekarzem we właściwej poradni specjalistycznej- kardiologicznej, diabetologicznej, endokrynologicznej, ortopedycznej lub psychologicznej.
U dziecka z nadmierną masą ciała należy wykonywać pomiary obwodu talii, sprawdzać ciśnienie oraz raz na 2 lata wykonać kontrolę:

-stężenia glukozy w surowicy,
-profilu lipidowego,
-a także aktywności aminotransferaz.

Ponadto zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u dzieci z otyłością >10. roku życia (w zależności od rozpoczęcia okresu dojrzewania), zaleca się co 2 lata wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy (z ang. oral glucose tolerance test – OGTT) oraz oznaczenie stężenia insuliny.

Jak zapobiegać nadwadze u dzieci?

Nadmierna masa ciała dziecka lub nastolatka powinna warunkować odpowiednią ingerencję rodziny i środowiska. Kluczową rolę w skutecznym zapobieganiu nadwadze i otyłości odgrywa profilaktyka polegająca na propagowaniu zdrowego stylu życia, na który składa się aktywność fizyczna i prawidłowe nawyki żywieniowe. Edukowane w tym zakresie dzieci, w przyszłości będą miały mniej problemów zdrowotnych, co z kolei pozwoli ograniczyć koszty leczenia ich następstw.

U dzieci z rozpoznaniem nadwagi oraz u dzieci otyłych rodziców, należy wdrożyć działania,
których celem jest:

– u młodszych dzieci utrzymanie stałej masy ciała w miarę zwiększania się wzrostu,

– natomiast u starszych dzieci lub nastolatków ułatwienie powolnej redukcji masy ciała (ok. 0,5 kg/miesiąc).

Zalecenia dietetyczne dla dzieci z nadwagą

Przede wszystkim należy:

• dostosowywać energetyczność posiłków w odniesieniu do wieku dziecka;
• zachęcać do codziennego spożywania warzyw i owoców;
• ograniczyć picie napojów lub soków owocowych (zwłaszcza dosładzanych);
• odpowiednio do wieku dziecka zalecać, aby co najmniej połowę spożywanych produktów zbożowych stanowiły pokarmy pełnoziarniste;
• odpowiednio do wieku dziecka zalecać spożywanie suchych nasion roślin strączkowych;
• zalecać ograniczenie spożycia słodyczy oraz niedosładzanie potraw;
• uważać na nadmiar soli w diecie dziecka;
• maksymalnie ograniczyć tłuszcze nasycone oraz całkowicie wyeliminować tłuszcze typu trans.

Dzieci i nastolatki w każdym okresie życia powinni:

• spożywać 3–5 posiłków o stałych porach,
• codziennie spożywać śniadania,
• nie podjadać między posiłkami,
• pamiętać o prawidłowym nawodnieniu organizmu.

W zapobieganiu rozwojowi nadmiernej masy ciała bardzo ważną rolę odgrywa również kształtowanie właściwych nawyków związanych z aktywnością fizyczną. Dla dzieci i młodzieży zaleca się co najmniej 60 minut codziennej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności. Szczególnie zalecane formy ruchu dla dzieci to: szybki marsz, jazda na rowerze/ rolkach, pływanie i ćwiczenia w wodzie, a także aktywność na trampolinie.

Ciekawostki

Jak dbać o nawyki żywieniowe dziecka?

Aktualne właściwe odżywianie i styl życia dzieci i młodzieży warunkuje odpowiedni stan zdrowia w przyszłości.

Rodzice, opiekunowie i nauczyciele powinni być świadomi problemu i podejmować stosowne zalecenia. Pamiętajmy, że okres młodzieńczy to czas, gdy kreowane są pierwsze postawy względem żywności i żywienia. Warto zatem już teraz zadbać o edukację żywieniową i kształtować odpowiednie nawyki wśród swoich dzieci.